Yangi boshlagan treyderlar uchun bozorning texnik tahlili: asoslari, uslublari, tamoyillari

2025.09.18 2025.09.18 Yangi boshlagan treyderlar uchun bozorning texnik tahlili: asoslari, uslublari, tamoyillari

Mihail Hypovhttps://litefinance.uz/blog/authors/mikhail-hypov/

Texnik tahlil (TT) – fond bozorini yoki har qanday aktivni uning joriy holati va rivojlanish istiqbollarini aniqlash maqsadida o‘rganishning mashhur usuli hisoblanadi. TT instrumentlari juda keng bo‘lib, LiteFinance va Plus500 kabi yirik brokerlar tomonidan qo‘shimcha dasturiy ta’minot o‘rnatmasdan va hatto ro‘yxatdan o‘tmasdan bepul taqdim etiladi. Eng avvalo, oddiy xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun texnik tahlilning hech bo‘lmaganda asoslarini tushunish juda muhim.

Ushbu darsda siz texnik tahlilni mohirona egallash yo‘lidagi dastlabki qadamlarni qo‘yasiz va TT qanday tamoyillarga asoslanishi, fundamental tahlildan qanday farq qilishi haqidagi asosiy tushunchalarni ko‘rib chiqasiz. Shuningdek, siz yangi boshlagan treyderlar uchun narxlar grafigini tahlil qilish usullari, asosiy vositalar, indikatorlar va grafik turlari bilan tanishasiz.

Bozorning texnik tahlili nima?

Sodda qilib aytganda, bu har qanday aktivning narxini prognoz qilishning eng samarali usullaridan biridir. Buning sababi, deyarli barcha moliyaviy bozorlar bir xil psixologik qonuniyatlarga bo‘ysunishidadir. Shu bois, texnik tahlilda (TT) bozorlarning ichki dinamikasini, ularning emotsional komponenti, ya’ni ishtirokchilarning optimizm va pessimizm darajasini o‘rganishga qaratilgan usullar qo‘llaniladi.

Fundamental tahlildan farqli o‘laroq, texnik tahlil aksiyalar qiymatiga ta’sir etuvchi tashqi omillarni – raqobat yoki kompaniya mahsulotiga bo‘lgan talabni hisobga olmaydi. Texnik tahlilchilar o‘z prognozlarida grafiklardan qonuniyatlarni izlash vositalaridan foydalanadilar va arifmetik hisob-kitoblarni amalga oshiradilar. Aktiv narxiga emitent kompaniyaning ahvoliga ta’sir qiluvchi barcha omillar allaqachon kiritilgan deb hisoblanadi. Bu fikr boshqa har qanday savdo vositalari uchun ham o‘rinlidir.

G‘alati tuyulsa-da, texnik tahlil tarixi bir necha asr oldin boshlangan. Uning dastlabki qoidalarini XVII asrdayoq Jozef de la Vega ishlab chiqqan va gollandiyalik savdogarlar keng qo‘llagan. An’anaviy texnik tahlilning asoslaridan biri – shamli narxlar grafigini 200 yil avval yaponiyalik guruch sotuvchisi Xomma Munehisa ixtiro qilgan.

Birjalarda investorlar kayfiyatini prognoz qilish usullarini tavsiflovchi dastlabki klassik asarlar XIX asr oxiri – XX asr boshlarida paydo bo‘lgan. Mashhur tahlilchilar Charlz Dou va Piter Gamiltonning "Bozorlarning texnik tahlili" va "Fond bozori nazariyasi" kitoblari chinakam bestsellerlarga aylangan. Dou nazariyasi texnik tahlilning poydevori bo‘lib qolmoqda.

XX asr boshlarida Vilyam Gann, Richard Vaykoff, Ralf Elliott o‘z asarlari bilan shuhrat qozondi. Ularning usullarini minglab tahlilchilar, treyderlar va investorlar qo‘llaydi. 1948-yilda esa Robert Edvards va Jon Megining "Fond bozoridagi tendensiyalarning texnik tahlili" kitobi chop etildi. Bu kitob hozirgi kungacha qayta-qayta nashr etilmoqda va unda tavsiflangan usullarni har bir treyder qo‘llamoqda.

Texnik tahlilning qat’iy muxoliflari ham bor. Odatda, bular treydingni qimor o‘yiniga o‘xshash mashg‘ulot deb hisoblaydigan kishilardir. Ular ko‘pincha samarali bozor gipotezasi va tasodifiy harakat faraziyasiga tayanishadi. Bu yerda men ushbu tushunchalarning mohiyatiga chuqur kirmayman, ammo aytishim mumkinki, amalda ular ishlamaydi va kuchli tanqidga uchraydi. Ayniqsa, Maykl Pulos bu borada ajoyib ish qildi – u "Tasodifiy harakat indeksi" deb nomlangan texnik tahlil ko‘rsatkichini yaratdi.

Texnik tahlilning 3 ta asosiy tamoyili

Texnik tahlilning uchta asosiy tamoyili mavjud:

1. Bozor barcha narsaga reaksiya ko‘rsatadi: yangiliklar, faktlar, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, emotsionalotlar, investorlarning kutilmalari.
2. Bozor inertsiyaga ega. Agar bozorda yuksalish trendi kuzatilsa, narxning yuqoriga harakat qilishi davom etish ehtimoli yuqori. Agar pasayish trendi bo‘lsa, tushish davom etadi. Shuningdek, bozorda trendning yo‘qligi ham kuzatilishi mumkin. Flet, ehtimol, ko‘tarilish yoki pasayish tendensiyasini rivojlantirish uchun yetarlicha kuchli omil paydo bo‘lmaguncha davom etadi.
3. Bozor to‘lqinsimon harakatlanadi. Texnik savdo ko‘pincha tarixning takrorlanish effektiga asoslanadi. Bunday vaziyatlarda investorlar ko‘pincha o‘tmishdoshlari kunlar, haftalar, oylar va yillar oldin qilgan harakatlarni takrorlaydilar. Narx patternlari bo‘yicha savdo qilish kabi texnik tahlil shakli aynan shunga asoslanadi.

Fundamental tahlil va texnik tahlil: farqi nimada?

Bozor tahlilining ikki maktabi mavjud – texnik va fundamental. Ular bir-biridan qanday farq qiladi?

Texnik tahlilda faqat grafik va narx harakati inobatga olinadi. Ya’ni, tahlilchilar narx darajasiga, oldingi narxga, uning harakat yo‘nalishiga, yangi minimum va maksimumlarning shakllanishiga, harakat davriyligiga, harakat burchaklari va tezligiga, qanday shamlar hosil bo‘layotganiga va shu kabilarga e’tibor qaratadi.

Fundamental tahlil tarafdorlari iqtisodiy omillarga asoslanib savdo qilishadi. Aksiyalar bo‘yicha foyda va zararlar hisoboti, aylanma mablag‘lar balansi, kreditorlar oldidagi qarzlar va boshqalar hisobga olinadi. Xomashyo savdosida fundamental tahlilchilar talab va taklif darajasiga, xomashyo qazib olishning kutilayotgan o‘sishi va pasayishiga, logistika xususiyatlariga, talabning oshishi yoki kamayishiga ta’sir etuvchi omillarga e’tibor berishadi.

Vaqt oralig‘ida ham sezilarli farq bor: fundamental tahlil odatda katta taymfreymda savdo qilishda qo‘llaniladi – qisqa vaqt ichida narxga ta’sir qiluvchi omillar o‘zgarishga ulgurmaydi. Texnik tahlilni esa oylik narx grafiklarida ham, qisqa muddatli 15 daqiqalik va hatto 5 daqiqalik grafiklar bo‘yicha ham qo‘llash mumkin.

Texnik tahlil usullari: yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga

Yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga usullarini treyderlar eng istiqbolli aktivlarni tanlash uchun qo‘llaydilar. Birinchi yondashuvning asosida umumiydan xususiyga, ikkinchisida esa aniqdan umumiyga tamoyili yotadi.

Yuqoridan pastga texnik tahlil (Top Down)​

Ushbu texnik tahlil uslubi murakkab omillarni baholashni nazarda tutadi. Ya’ni, investor e’tibori dastlab umumiy manzarani aniqlashga qaratiladi, so‘ngra bozor tuzilmasini chuqurroq o‘rganishga o‘tiladi.

Masalan, bunday tahlil uch bosqichdan iborat bo‘lishi mumkin:

1. S&P 500, Dow Industrials, NASDAQ va NYSE kabi asosiy indekslar holatini baholash orqali bozorning umumiy tahlili.
2. Tarmoqlar yoki boshqa farqlovchi omillar bo‘yicha kuchli va zaif aktivlar guruhlarini aniqlash uchun sektorlar bo’yicha tahlil.
3. Individual tahlil – eng istiqbolli aktivlarni aniqlash uchun alohida aktivlarni o‘rganish.​

Pastdan yuqoriga texnik tahlil (Bottom Up)

Bu usul oldingisiga qaraganda soddaroq, biroq bir qator kamchiliklarga ega. Yuqoriga yo‘naltirilgan yondashuv alohida kompaniyalar yoki sektorlar ko‘rsatkichlariga e’tibor qaratishni nazarda tutadi. Ya’ni, investor butun bozorga nisbatan alohida aktivlarning xususiyatlari orqali foydali imkoniyatlarni qidiradi. Bunday yondashuvda treyder bozorning umumiy kayfiyatiga kamroq e’tibor beradi. Kelajakda global o‘zgarishlar yuz bersa, zararli bitimlar xavfi ortib ketadi.

Texnik tahlil turlari

Texnik tahlil kotirovkalar o‘zgarishini o‘rganishning bir necha usullarini o‘z ichiga oladi. Ularning ba’zilari alohida shamlarning shakli, uzunligi va boshqa xususiyatlarini tadqiq qilishga qaratilgan, boshqalari barlarni guruhli tahlil qilishni, uchinchilari esa ossillyatorlar, sirpanuvchi o‘rtacha yoki Eliott to‘lqinlari kabi qo‘shimcha vositalardan foydalanishni nazarda tutadi. Treyderlar esa bir vaqtning o‘zida bir nechta yondashuvdan foydalanadilar. Bu narxni u yoki bu tomonga harakatlantiruvchi omillarni chuqurroq baholash, prognoz qilish kuchini oshirish va prognozlash vaqtini uzaytirish imkonini beradi.

Grafik tahlil

Ko‘pchilik yangi boshlagan treyderlar aynan shu turdagi tahlildan boshlaydilar. Grafik tahlil tendensiyaning davom etishi yoki qayrilishini ko‘rsatadigan patternlarni izlashni o‘z ichiga oladi. U mashhur shakllarni qamrab oladi: "uchburchak", "bosh va yelkalar", "bayroq" va boshqalar. Grafik tahlil shakllari haqida batafsil ma’lumotni "TOP foreks patternlari: o‘qish va qo‘llashni o‘rganamiz" maqolasidan olishingiz mumkin. Joriy narx va uning harakati yo‘nalishini aniqlashni, shuningdek, grafik patternlarni qayd etishni o‘rganib, siz qisqa va uzoq muddatli prognozlar tuzishingiz mumkin bo‘ladi.

​

Masalan, EURUSD grafigida "Bayroq" shakli tasvirlangan bo‘lib, u trendning davom etishini ko‘rsatadi. Bu bozorning tor diapazondagi qisqa muddatli konsolidatsiyasi bo‘lib, asosiy tendensiyani vaqtincha o‘rnini egallaydi. Tuzatish tugagandan so‘ng, shakl ko‘rsatganidek, trend davom etadi.

Indikatorli tahlil

Turli hisoblash usullari va formulalarini qo‘llashga asoslangan. Ular quyidagi parametrlarni o‘z ichiga olishi mumkin:

• Narx darajalari – ochilish, yopilish, maksimal va minimal narxlar.
• Savdo hajmlari.

Eng mashhur indikatorlar harakatlanuvchi o‘rtachalar (Moving Average), MACD, RSI va Bollinger tasmalari (Bollinger Bands) hisoblanadi. Umuman olganda, klassik texnik tahlilga taxminan ellikta tahlil instrumentini kiritish mumkin, ularni to‘rtta asosiy guruhga bo‘lish mumkin:

1. Bill Vilyams indikatorlari
2. Hajm indikatorlari
3. Ossillyatorlar
4. Trend indikatorlari

Ochiq manba kodi tufayli texnik tahlil ixlosmandlari turli indikator funksiyalarini birlashtiradi va manba kodini o‘zgartirib, yanada aniqroq va samaraliroq o‘z indikatorlarini yaratadi. "Muqaddas Graal"ni izlab, treyderlar minglab o‘zlari yozgan yangi indikatorlarni yaratishga muvaffaq bo‘lishdi, ularning ko‘pchiligini ochiq manbalardan topish mumkin, masalan, mql5.com saytidan.

Indikatorli tahlil bir vaqtning o‘zida bir nechta vositalardan foydalanishni nazarda tutadi. Bu tahlilchiga noto‘g‘ri signallarni filtrlash va aniqroq prognozlar qilish imkonini beradi.

​

Yuqoridagi diagrammada narx grafigi va MACD gistogrammasining harakat yo‘nalishi divergensiyasi tasvirlangan – bu binafsha chiziq bilan belgilangan. Bu buqa trendining tez orada o‘zgarishi uchun signal hisoblanadi. Ushbu signal Bollinger chiziqlari orasidagi kanalning torayishi bilan tasdiqlanadi. Ayiq formatsiyasining amalga oshirilishi ham bir vaqtning o‘zida ikkita grafikda ko‘rsatilgan:

1. Narx Bollinger tasmalarining quyi chegarasidan tashqariga chiqadi.
2. Sirpanuvchi o‘rtacha MACD signal chizig‘ini yuqoridan pastga kesib o‘tadi.

Natijada, narx haqiqatan ham pasaydi. MACD va Bollinger chiziqlari bir-birini samarali to‘ldiradi va kompleks indikatorli tahlilning ajoyib misolidir. Savdo strategiyalarida va real misollarda ushbu va boshqa indikatorlardan qanday foydalanish haqida LiteFinance’dagi blogimda bilib olishingiz mumkin shu yerda.

Prays-ekshn (Price Action)

Prays-ekshen yoki shamli tahlil yangi boshlagan treyderlar uchun o’zining soddaligi tufayli qulaydir. Grafik tahlilga o‘xshab, u bozordagi narx qayrilishii yoki trendning davom etishini ko‘rsatadigan patternlar to‘plamini o‘z ichiga oladi. Farq shundaki, Price Action patterni bir yoki ikki bar yoki shamdan iborat bo‘ladi.

​

Misol uchun, yuqoridagi grafikda ko‘k belgi bolg‘aga o‘xshash shaklga ega shamni ko‘rsatmoqda. Price Action tizimi bo‘yicha texnik tahlilda ushbu pattern narx qayrilishi signali hisoblanadi. Bizning holatimizda esa u korreksiya tez orada tugashini bildiradi. Natijada narx haqiqatan ham o‘sishda davom etdi.

Price Action haqida ko‘p gapirish mumkin, ammo bu mavzudagi eng foydali maqola "Foreksda shamlar va sham tahlili"dir. Hammaga tavsiya etaman!

Asosiy darajalar tahlili

Agar har qanday grafikka diqqat bilan qarasangiz, bir qonuniyatni payqashingiz aniq: narx ma’lum darajalarga yetganda to‘xtayotgandek ko‘rinadi. Bu odatda yumaloq qiymatlarga erishishda yuzaga keladigan psixologik darajalar yoki tayanch va qarshilik ko‘rsatish darajalari bo‘lishi mumkin. Keyingisi mahalliy minimum va maksimumlarda, shuningdek, savdolarning yuqori hajmlarida paydo bo‘ladi.

Bunday darajalar yordamida trendning nisbiy kuchini aniqlash mumkin. Agar u o‘tmishdagi ekstremumlar soniga ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘lgan daraja kuchidan past bo‘lsa, grafik ushbu daraja atrofiga yetganda yana bir bor buriladi. Yorib o‘tish esa trendning katta kuchi va uni davom ettirish uchun yuqori salohiyat belgisidir.

​

Haqiqiy misol sifatida Brent markali neft narxining grafigini ko‘rib chiqamiz. Yashil chiziq bilan lokal maksimumlardan birida shakllangan qarshilik darajasi – chapdagi ko‘k belgi belgilangan. Qizil doira sohasida buqa trendi shakllanishi paytida daraja yorib o‘tildi, bu esa yuqoriga harakatlanishning katta salohiyatini va uning keyingi oylarda davom etish ehtimoli yuqori ekanligini ko‘rsatdi. Buzib o‘tishdan so‘ng qarshilik darajasi tayanch nuqtasiga aylandi. Bu keyingi korreksiyada seziladi, u past salohiyati tufayli aynan shu darajada tugaydi – o‘ng tomondagi ko‘k belgi. Faqat asosiy darajalar haqidagi bilimlardan foydalanib, savdoni boshlash mumkin.

Hajmlar

Amalga oshirilgan oldi-sotdi bitimlar hajmi yirik o‘yinchilarning manfaatdorligini aniqlash imkonini beradi. "Ayiq" yoki "buqa" trendi bo‘yicha xaridorlar va sotuvchilarning yuqori yoki o‘sib borayotgan faolligi uning kuchidan dalolat beradi. Pasayuvchi faollik esa trendning o‘z salohiyatini tugatganini ko‘rsatadi.

Shuningdek, hajmlar yordamida barqaror narx darajalarini aniqlash mumkin. Agar narx ekstremumi yuqori savdo faolligi bilan kuzatilsa, u deyarli aniq kelajakda yengib o‘tish qiyin bo‘ladigan muhim tayanch yoki qarshilik darajasini shakllantiradi.

​

Yuqorida, Apple aksiyalarining kunlik grafigida, hajm diagrammasida ko‘k chiziq bilan belgilangan shakllanishning birinchi bosqichidagi buqa trendi o‘sib borayotgan savdo faolligi bilan kuzatilmoqda. Trend o‘z salohiyatini tugatgach va yirik ishtirokchilar narxning yanada ko‘tarilishiga qiziqishni yo‘qotgach, hajm ko‘rsatkichi pasayishni boshladi – o‘sish tez orada yakunlanadi. Shu bilan birga, buqa trendining qayrilish nuqtasida (narxning tushishi) hajmlarning ko‘payishi sotish signalini tasdiqlaydi.

Elliott to‘lqinlari

Ralf Elliottning to‘lqinli nazariyasini ko‘plab treyderlar texnik tahlilning boshqa usullari bilan birgalikda qo‘llaydilar. Uning asosida bozorning davriyligi va to‘lqinlarning bir-biriga qo‘shilishi tamoyillari yotadi. Elliottning fikricha, barcha narx harakatlarini impulsli yoki tuzatuvchi to‘lqinlarga ajratish mumkin. Bu ikki turdagi to‘lqinlar doimo bir-birini almashtirib turishi kerak, shu tarzda to‘lqin tuzilmalari hosil bo‘ladi. Elliott trend yo‘nalishidagi besh to‘lqinli 1-2-3-4-5 tuzilmani va trendga qarshi yo‘nalishdagi uch to‘lqinli A-B-C tuzilmani ajratib ko‘rsatgan.

​

Yuqoridagi grafikda besh to‘lqinli buqa tuzilmasi va qo‘sh zigzag tasvirlangan. Grafikni shunday belgilash orqali treyder narxning keyingi harakatini oldindan aytish imkoniyatiga ega bo‘ladi, Fibonachchi darajalari yordamida esa to‘lqinlarning boshlanishi va tugashining ehtimoliy nuqtalarini ham prognoz qila oladi.

Texnik tahlil instrumentlari

Texnik tahlilda vazifalari, ishlash tamoyillari va imkoniyatlariga ko‘ra turli xil instrumentlar qo‘llaniladi. Ularni shartli ravishda uch guruhga bo‘lish mumkin:

• Grafiklar: shamli, barli, chiziqli, hajm grafigi va Xayken-ashi.
• Grafik instrumentlari: Fibonachchi to‘ri va darajalari, savdo kanallari, vaqt zonalari, tayanch va qarshilik darajalari, to‘lqinli bo‘linish, grafikli figuralar.
• Trend va hajm indikatorlari, ossillyatorlar, Bill Vilyams indikatorlari va yana minglab qo’lbola yozilgan indikatorlar.

Grafiklar

Texnik tahlilda vaqt o‘tishi bilan kotirovkalar o‘zgarishini aks ettirishning eng ma’lumotli usuli vaqt shkalasida joylashgan narx grafiklari hisoblanadi. Mana ularning eng mashhurlaridan ba’zilari:

Shamli grafik

Biz yuqorida Price action haqida gapirgan edik, ammo shamli grafiklarning tuzilishi haqida aytmagan edik. U "Yapon shamlari"dan tashkil topgan bo‘lib, ma’lum bir taymfreymda aktivning haqiqiy o‘zgarish diapazonini – taymfreymni aks ettiradi. Soatlik grafikning bitta shami daqiqalik taymfreym uchun 1 daqiqadagi narx tebranishlarini, soatlik TF uchun bir soat davomidagi, kunlik TF uchun 24 soat davomidagi va hokazo, eng yirik TF bo‘lgan 1 oygacha bo‘lgan o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.

​

Yuqoridagi grafikda yapon shamining shakllanish tamoyili ko‘rsatilgan. "1" raqami bilan joriy davrning maksimumi, "2" raqami bilan yopilish narxi, "3" raqami bilan shamning ochilish narxi, "4" raqami bilan esa minimum belgilangan. Ochilish va yopilish narxlari sham tanasini shakllantiradi. Yashil barlar ko‘tarilish (buqa) shamlari, qizil barlar esa tushish (ayiq) shamlaridir. Ayiq barlarida ochilish narxi yopilish narxidan yuqori, buqa barlarida esa aksincha. Ochilish va yopilish darajalari sham "tanasi"ni hosil qiladi, "tana"dan tashqariga chiquvchi maksimum va minimum esa "soyalar" yoki "piliklar" deb ataladi. "Tana" qanchalik uzun va "soya" qanchalik qisqa bo‘lsa, buqalar yoki ayiqlarning kayfiyati shunchalik ishonchli hisoblanadi.

Bar

Bar yoki gistogramma grafigi yapon shamlarining muqobilidir. Har bir bar qarama-qarshi yo‘nalgan qisqa gorizontal chiziqlarga ega vertikal chiziqdan iborat.

​

Yapon shami tanasining yuqori va pastki chegaralariga o‘xshab, chap chiziq ochilish narxini, o‘ng chiziq ham yopilish narxini ko‘rsatadi. Markaziy vertikal chiziq ko‘rsatilgan davrdagi narxlar diapazonini ifodalaydi. Uning yuqori nuqtasi maksimum, quyi nuqtasi esa minimum hisoblanadi. Texnik tahlil nuqtai nazaridan, Price Action usulida barlar ham xuddi yapon shamlari kabi o‘qiladi.

Chiziqli grafik

Chiziqli grafik narxning egri chiziq ko‘rinishidagi tasviridir. U nuqtalar bo‘yicha quriladi, har bir nuqta ma’lum vaqt oralig‘idagi narxni ko‘rsatadi. Masalan, bir daqiqalik jadvaldagi nuqtalar har daqiqada, soatlik jadvaldagi nuqtalar esa har soatda paydo bo‘ladi.

Bunday grafikning asosiy kamchiligi shundaki, u tanlangan taymfreymda narxning o‘zgaruvchanligini aks ettirmaydi, faqat so‘nggi soniyada, oxirgi gorizontal tikda narx qanday bo‘lgani haqidagi ma’lumotni ko‘rsatadi. Biroq, bu xususiyat afzallik hamdir – bunday grafik minimal noto‘g‘ri ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.

​

Yuqorida misol sifatida Apple aksiyalari narxining chiziqli grafigi tasvirlangan. Grafik faqat narxning yopilish darajasini ko‘rsatgani uchun trend chizig‘ini chizish va texnik tahlil o‘tkazish ancha osonlashadi. Trend o‘zgarish lahzasi yanada aniqroq ko‘zga tashlanadi.

Hajm grafigi

Hajm grafigi yoki zonali grafik vizual jihatdan chiziqli grafikka qaraganda tushunarliroq – mahalliy minimum va maksimumlarni osongina aniqlash mumkin. Hajm grafigi, ayniqsa, narx tikigacha bo‘lgan batafsil jadvallardan foydalanishni afzal ko‘radigan skalperlar uchun alohida qiziqish uyg‘otishi mumkin.

​

Shu bilan birga, unda trend chiziqlarini, tayanch va qarshilik darajalarini qurish hamda boshqa grafik vositalardan foydalanish ancha murakkab. Yuqoridagi diagrammadan ko‘rinib turibdiki, ular shunchaki grafikni to‘ldirish bilan qo‘shilib ketadi va yaxshi ko‘rinmaydi. Qurilish tamoyiliga ko‘ra esa u chiziqli grafikni aynan takrorlaydi.

Heiken-Ashi (Xayken Ashi) grafigi

Heiken Ashi grafigi ko‘rinishidan odatiy yapon shamlariga juda o‘xshaydi. Biroq bu aldamchi taassurot, chunki Xayken Ashi oddiy shamli grafikning tekislangan versiyasidir. Ya’ni, u o‘rtacha haqiqiy oraliqni aks ettiradi. U quyidagi parametrlarni o‘rtachalash orqali tuziladi:

• Open (Ochilish narxi) – oldingi yapon shamining ochilish va yopilish parametrlari qo‘shiladi va hosil bo‘lgan yig‘indi ikkiga bo‘linadi.
• Close (Yopilish narxi) – joriy bar yopilishi bilanoq uning mos qiymati asosida hisoblanadi. Dastlabki shamning ochilish narxi va yopilish narxi qo‘shilib, to‘rtga bo‘linadi.
• Max (maksimum) – dastlabki shamning ochilish, yopilish va maksimal narxini taqqoslash orqali aniqlanadi. So‘ngra eng katta qiymat tanlanadi.
• Min (minimum) – xuddi shunday hisoblanadi, faqat eng kichik nuqta olinadi.

​

Yuqoridagi grafikda Xayken-Ashi diagrammasi tasvirlangan. U talqin jihatidan yapon shamlariga o‘xshaydi. Biroq, treyder shuni tushunishi kerakki: tekislangan shamning dumi bo‘lishi narx haqiqatan ham u yerda bo‘lganini anglatmaydi. Heiken Ashi ko‘pincha Ishimoku strategiyasi bo‘yicha turli tikerlarni texnik tahlil qilishda, skalpingda va boshqa ayrim savdo usullarida qo‘llaniladi.

Texnik tahlil indikatorlari

Texnik tahlil indikatorlari – o‘tmishdagi narxlar haqidagi ma’lumotlardan foydalanib, savdo signallarini olish imkonini beruvchi algoritmlardir. Investorlar bu instrimentlardan tez-tez foydalanadilar. Buning sababi signallarni olishning osonligi, grafik tahlil bilan birgalikda qo‘llash imkoniyati, hamda prognozlarning nisbatan yuqori aniqlik darajasi bilan bog‘liq.

Narx indikatori (Price Channel)

Bu indikatorlarning eng keng tarqalgan guruhi bo‘lib, ular kelajakdagi harakat yo‘nalishini, aktiv qiymatining o‘zgarish tezligini, trend potensialini va savdoga kirish hamda chiqish uchun qulay vaqtlarni aniqlashda qo‘llaniladi. Narx indikatorlarining barcha hisob-kitoblari narx parametrlari va uning o‘zgarish dinamikasiga asoslanadi.

Ular orasida eng mashhurlari quyidagilar:

• ADX (Average Directional Index) – yo‘naltirilgan harakatning kuchi yoki impulsini aniqlash uchun ishlatiladi. Yuqori ko‘rsatkichlar, yo‘nalishidan qat’i nazar, kuchli trend mavjudligini bildiradi.
• ADXR (Average Directional Movement Index Rating) – ADXning tekislangan versiyasi. Odatda asl indikator signallarining ishonchliligini baholash uchun qo‘llaniladi.
• CCI (Commodity Channel Index) – tiker kursining joriy o‘zgarishini uning o‘rtacha o‘zgarishiga nisbatan ko‘rsatadi. Bu ko‘rsatkichdan divergensiya va konvergensiyalarni, kirish nuqtalarini aniqlashda yoki boshqa vositalar signallarini filtrlashda foydalanish mumkin.
• Coppock Curve – qimmatli qog‘ozlar daromadliligining tekislangan yig‘indisini tahlil qilish algoritmiga asoslangan. Bu moslashuvchan sozlamalar tufayli trend bozorida va konsolidatsiya paytida foydalanish mumkin bo‘lgan narx tebranishlarini aniqlash instrumentidir.
• MA (Moving Average) – tanlangan davr uchun o‘rtacha narx qiymatini aks ettiradi.
• MACD (Moving Average Convergence/Divergence) – eksponensial sirpanuvchi o‘rtacha qiymatlarning yaqinlashishi/uzoqlashishiga qarab narx harakatining ehtimoliy yo‘nalishini aniqlash uchun ossillyator turidagi indikator.
• Momentum – joriy vaqt oralig‘ining yopilish narxini tanlangan vaqt oralig‘idagi yopilish narxi bilan taqqoslaydigan ossillyator. Momentum nafaqat narx harakatining yo‘nalishini, balki uning sur’atini ham ko‘rsatadi. Signallari bo‘yicha CCI va RSI ga o‘xshaydi.
• RSI (Relative Strength Index) – tiker kursi o‘rtacha o‘sishining uning o‘rtacha pasayishiga nisbatini ko‘rsatadi. Bu ilg‘or indikator bo‘lib, uning yordamida bozorga kirish nuqtalarini aniqlash mumkin. Signallar: haddan tashqari sotib olish va sotish, divergensiyalar, grafik shakllar.
• Stochastic Oscillator – joriy narxning o‘tgan narx diapazoniga nisbatan foizdagi holatini ko‘rsatadi. Bu trend qayrilish nuqtalarini aniqlash imkonini beradi.
• Trix – uch marta eksponensial tekislangan sirpanuvchi o‘rtachadan iborat bo‘lgan texnik tahlilning universal instrumenti. U impuls va tendensiyalarni yaxlit bir butun qilish imkonini beradi. Treyderlar Trix signallari orasida signal chiziqlarining kesishishi va farqlanishlardan foydalanadilar.
• W_A/D (Williams Accumulation/Distribution) – xaridorlarda aktivlar to‘planishining natijasi bo‘lgan grafik ko‘tarilish harakatlari va qimmatli qog‘ozlar sotilishining oqibati bo‘lgan pasayish harakatlarini jamlaydi. Indikator yordamida xaridorlar qiziqishining ortishi va pasayishini kuzatish qulay. Indikator grafigi trendni tasdiqlash uchun qo‘llaniladi, divergensiyalarni va grafik tahlilning ayrim shakllarini aniqlashga ko‘maklashadi.

Hajm indikatorlari

Savdo hajmi indikatorlari narx va savdo faolligidagi o‘zgarishlar bilan ishlaydi. Ular ushbu ikki asosiy bozor ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni topishni sezilarli darajada osonlashtiradi. Bunday indikatorlarning asosiy afzalliklaridan biri ularning prognoz qiluvchi xususiyatga ega ekanligidir. Quyida eng mashhur hajm indikatorlari keltirilgan:

• MFI (Money Flow Index) – yirik o‘yinchilarning bozor faolligini baholash uchun mo‘ljallangan ossillyator. Uning algoritmi xarid qilish va sotish jadalligi (intensivligi)ni hisoblaydi. Asosiy signallar – haddan tashqari sotib olish va haddan tashqari sotishning shartli darajalari, shuningdek, divergensiyalar.
• NVI (Negative Volume Index) – pasayib borayotgan hajmda narx o‘zgarishlarini jamlovchi ko‘rsatkich bo‘lib, uni salbiy hajm indeksi deb ham atashadi. Ushbu indikator sotib olish uchun kuchli va sotish uchun nisbatan kuchsiz signallarni beradi.
• PVI (Positive Volume Index) – NVI ning o‘xshashi bo‘lib, faqat ijobiy hajm indeksini hisoblaydi. Sotib olish uchun kuchsiz va sotish uchun kuchli signallar beradi.
• OBV (On-Balance Volume) – narx bilan bir vaqtda, ba’zan undan oldin harakatlanuvchi indikator bo‘lib, belgilangan vaqt oralig‘ida bozor faolligining o‘zgarishi asosida narxlarning tebranishini aks ettiradi.

Bozor kengligi indikatorlari

Bu guruh indikatorlari yuqoridan pastga qarab tahlil qilishda eng foydalidir. Ularning algoritmlarining mohiyati benchmark sifatida savdo vositalari va qimmatli qog‘ozlarning ma’lum guruhlarini kuzatishdan iborat. Shunday qilib, butun bozorning harakat yo‘nalishini va tahlil qilinayotgan vositaning nisbiy dinamikasini tushunish mumkin bo‘ladi.

Ushbu indikatorlar guruhi unchalik keng emas, 3 ta vositani ajratib ko‘rsatish mumkin:

• ADL yoki Advance-Decline line – aktiv narxining ko‘tarilish lahzalari bilan tushish lahzalari o‘rtasidagi farqni taqqoslaydi. Trend kuchini baholash, shuningdek, bozorning qayrilish nuqtalarini aniqlash uchun ishlatiladi.
• Arms Index yoki TRIN – haddan tashqari sotib olingan va sotilgan sohalarni ajratib ko‘rsatishga yordam beradi, pasayib borayotgan va o‘sib borayotgan vositalar sonining ularning savdo hajmiga nisbatini ko‘rsatadi. Bozorga kirish paytlarini samarali aniqlash imkonini beradi.
• McClellan Oscillator – berilgan davrda o‘sib borayotgan va tushayotgan vositalar sonini tahlil qiladi. U haddan tashqari sotib olish va sotish, shuningdek nol chizig‘ini kesib o‘tish kabi signallarni beradi.

Korrelyatsiya indikatorlari (Overlays)

Ikkita bozor vositasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni aniqlashga yordam beradi, ular o‘rtasidagi aloqaning mavjudligi va darajasini ko‘rsatadi. Bozor kengligi indikatorlariga o‘xshab, savdo uchun eng istiqbolli va qiziqarli aktivlarni aniqlashga yordam beradi. Bundan tashqari, korrelyatsiya indikatorlari ko‘pincha savdo bitimlarini xedjirlashda va trend o‘zgarishini tasdiqlashda qo‘llaniladi. Ular orasida:

• OverLay Chart – o‘rganilayotgan aktivlar o‘rtasidagi mahalliy farqlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Bu indikatorning ishlash mohiyati ikkita narx grafigini bir-birining ustiga joylashtirishdan iborat.
• iCorrelationTable – bir vaqtning o‘zida bir nechta valyuta juftliklari o‘rtasidagi korrelyatsiya koeffitsiyentlarini ko‘rsatadi. Ushbu ma’lumotlar yordamida treyder turli valyuta juftliklari kotirovkalarining o‘zgarish qonuniyatlarini aniqlab, o‘z savdo strategiyasiga mos keladiganini tanlashi mumkin.
• Correlation coefficient – ikkita tanlangan aktivning -1 dan +1 gacha bo‘lgan korrelyatsiyasini ko‘rsatadi. Bu indikator korrelyatsiyani vizual ravishda aniqlashga, shuningdek ularning barqarorlik, mavsumiylik va davriylik bo‘yicha bog‘liqligini tahlil qilishga yordam beradi.

Kanalli indikatorlar

Texnik tahlilning bu turdagi instrumentlari trend yo‘nalishi va asosiy darajalarni aniqlashda foydali bo‘lib, ko‘pincha savdo strategiyalarida Stop Loss va Take Profit hisoblashda qo‘llaniladi. Kanal indikatorlari haqida ko‘p sahifali maqolalar va butun kitoblar yozilgan, quyida ularning ayrimlariga qisqacha ta’rif berilgan:

• Bollinger Bands – joriy narx holatini o‘rtacha savdo diapazoniga nisbatan aniqlay oladigan trend ko‘rsatkichi. Bozorning qayrilish signallarini aniqlash va mavjud trendning davom etishini prognoz qilish uchun ishlatiladi.
• Fibonachchi Lines – Fibonachchi darajalarini ko‘rsatish uchun trend chiziqlarini chizishda foydali bo‘lib, ko‘pincha savdo maqsadlari va qayrilish nuqtalarini aniqlashda qo‘llaniladi.
• Ichimoku Cloud – Ishimoku strategiyasi bo‘yicha savdo qilishda mashhur ko‘rsatkich. Texnik tahlilning bu universal instrumenti trend yo‘nalishini, bozorga kirish va chiqish nuqtalarini, narx darajalarini aniqlash imkonini beradi.
• Parabolic SAR – qayrilish nuqtalarini aniqlash va stop-losslarni o‘rnatish uchun ishlatiladigan trend ko‘rsatkichi. Vaqt o‘tishi bilan narx o‘zgarishini hisobga oladi.
• Pivot Points – kichik vaqt oraliqlariga mo‘ljallangan. U bozorga kirish nuqtalarini, maqsadlar va xavflarni, shuningdek, narx yo‘nalishi o‘zgarishi mumkin bo‘lgan asosiy darajalarni aniqlashda qo‘l keladi.
• Price Channel – juda oddiy, ammo samarali ko‘rsatkich bo‘lib, ma’lum davr ichidagi eng past va eng yuqori narxlarni ko‘rsatadi. Bu ikki parametr orasidagi o‘rta chiziq vektori harakat yo‘nalishini belgilaydi.

Texnik tahlilning umumiy atamalari

TT ni o‘rganishda siz ko‘plab tushunarsiz so‘zlarga duch kelishingiz mumkin. Quyida har bir treyder bilishi lozim bo‘lgan eng muhim tushunchalarning ro‘yxati keltirilgan:

• O‘rtacha haqiqiy diapazon yoki ATR – tanlangan taymfreymda narx o‘zgarishi diapazonining o‘rtacha qiymati. Odatda chiziqli indikator ko‘rinishida aks ettiriladi.
• Yorib o‘tish (Buzib o’tish) – narx grafik tayanch yoki qarshilik darajalari, trend chizig‘i, kanal chegaralari, Bollinger lentalari va boshqa har qanday asosiy darajalarni kesib o‘tganda yuz beradi. Bu trendning yuqori salohiyatini ko‘rsatadi.
• Sikl – narx harakati ma’lum qonuniyatlarga bo‘ysunadigan davrlarni anglatadi.
• O‘lik mushuk sakrashi – narxning sakrashi va qaytadan "tubga", o‘sish asosiga qaytishi. Bunday holatni ko‘pincha "axlat" aktivlarda va narxlar o‘sishi yirik o‘yinchilar tomonidan qo‘llab-quvvatlanmagan vaziyatlarda kuzatish mumkin.
• Dou nazariyasi – "Dou Jons" asoschilaridan biri Charlz Dou tomonidan ishlab chiqilgan, aksiyalar narxining vaqt davomidagi harakatini tavsiflovchi nazariya. Aynan unda birinchi marta zamonaviy texnik tahlilning asosiy qoidalari paydo bo‘lgan: trendlarni taymfreym va ahamiyati bo‘yicha ajratish, trend fazalarini aniqlash, birja indekslarining muvofiqligi, trendlarning to‘xtaganligi haqida aniq signallar paydo bo‘lgunga qadar davom etishi.
• Doji – tanasi minimal va soyalari uzun bo‘lgan shamlar, bozorda ikkilanish davrida paydo bo‘ladi.
• Elliotning to‘lqinli nazariyasi – bozor jarayonlarini to‘lqin modellarining grafik tizimi orqali talqin qilish usuli.
• Fibonachchi nisbatlari "oltin kesim" qoidasiga asoslanadi: har bir keyingi Fibonachchi sonining nisbati 1,68 qiymatiga intiladi.
• Garmonik patternlar – X.M. Gartli tomonidan ishlab chiqilgan savdo tizimi bo‘lib, narx modellarining takrorlanish tamoyillariga va Fibonachchi nisbatlari yordamida qayrilish nuqtalarini aniqlashga asoslanadi.
• Momentum – narx o‘zgarishi jadalligi (intensivligi)ni o‘lchovchi texnik ko‘rsatkich.
• Narx harakati (Price Action) – indikatorlarsiz sof grafikda savdo qilish imkonini beruvchi savdo tizimi bo‘lib, uning asosini sham patternlarini tahlil qilish tashkil etadi.
• Qo‘llab-quvvatlash/Tayanch – xaridorlarning o‘suvchi, sotuvchilarning esa pasayuvchi trendni saqlab qolish uchun qilgan harakatlari.
• Qarshilik – xaridorlarning ayiq trendining rivojlanishiga, sotuvchilarning esa buqa trendining rivojlanishiga qarshi faolligi. Qo‘llab-quvvatlash va qarshilik muayyan narx darajalarida jamlangan.
• Trend – vaqt davomida yo‘naltirilgan narx harakati.
• Og’ish yoki korreksiya – narxning asosiy trendga qarama-qarshi tomonga vaqtinchalik qayrilishi.

Texnik tahlilning afzalliklari

Texnik tahlilning afzalliklarini ko‘rib chiqamiz:

Mashhurlik

Texnik tahlildan deyarli barcha treyderlar foydalanadi va uni rivojlantiradi. Indikatorlar va savdo strategiyalari takomillashmoqda, shuningdek, ko‘plab materiallar va texnik tahlil bo‘yicha mutaxassislar mavjud – barcha savollarga maslahatlar va javoblarni topish mumkin.

Qulaylik

Ko‘pincha texnik tahlil instrumentlari va uning hujjatlari ochiq foydalanishda bo‘ladi. Texnik tahlil instrumentlari va usullarini o‘rganish va o‘zlashtirish fundamental tahlilga nisbatan osonroq.

Universallik

Texnik tahlilni har qanday sohada qo‘llash mumkin – u valyuta bozorida, CFD, metallar bozorida, xomashyo bozorida bir xil samaradorlik bilan ishlaydi, kriptovalyuta juftliklari, qimmatli qog‘ozlar va indekslar qiymatining o‘zgarishini prognoz qilish imkonini beradi.

Taymfreymlarning keng ko‘lami

TTni istalgan taymfreymda qo‘llash mumkin. Agar fundamental tahlil faqat bir oy yoki undan uzoqroq muddatda samarali bo‘lsa, texnik tahlil hatto tik grafigida ham prognozlar qilish imkonini beradi.

Savdoni avtomatlashtirish

Fundamental tahlildan farqli o‘laroq, TT asosida avtomatik savdo tizimlari va botlarni yaratish, shuningdek, ularni savdo tarixi bo‘yicha va real vaqt rejimida sinovdan o‘tkazish mumkin.

Texnik tahlilning kamchiliklari

Afzalliklaridan tashqari, TT bir qator kamchiliklarga ham ega.

Asosiy kamchiliklar quyidagilardir:

Subyektivlik

TT asosida narx harakatining o‘tmishdagi tahlili va uning kelajakdagi talqini yotadi. Treyder bozor ishtirokchilarining o‘tmishdagi xulq-atvor patternlaridan kelib chiqib qaror qabul qiladi va ularning kelajakda takrorlanishini taxmin qiladi. Bunday yondashuv tufayli treyderda kelajakni ko‘ra olish hissi paydo bo‘lishi mumkin, bu esa jiddiy xatodir. Texnik tahlil asosida qabul qilingan har qanday savdo qarori ehtimoliy va taxminiy xususiyatga ega.

Aniqlik darajasi pastligi

TT instrumentlaridan foydalanuvchi har qanday tajribali tahlilchi shuni ta’kidlaydiki, aniqlikni oshirish uchun turli xil vositalarni o‘z ichiga olgan kompleks tahlilni qo‘llash zarur. Texnik tahlilning birorta ham texnikasi yoki instrumenti samarali savdo uchun yetarlicha aniq prognozlarni bera olmaydi.

Kechikish va xatolik muammosi

Texnik tahlilning barcha indikatorlari kechikuvchi va ilgarilovchi turlarga bo‘linadi. Kechikuvchi indikatorlar yuqori aniqlikka ega, ammo samaradorligi pastroq – hodisa sodir bo‘lgandan keyin signal beradi. Boshqa tomondan, ilgarilovchi indikatorlar vaqtdan oldin signal beradi, ammo ular ko‘p hollarda noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Savdo strategiyasini yaratishda har bir treyder kechikishni kamaytirish va signal sifatini maqbul darajada saqlash muammosiga duch keladi.

Xilma-xillik

Texnik tahlil instrumentlarining son-sanoqsiz miqdori to‘g‘ri tanlov qilishni qiyinlashtiradi. Mavjud barcha usullarni qisqa vaqt ichida to‘liq o‘rganish imkonsiz. TT instrumentlari har kuni takomillashmoqda, ularning tanlovi tobora kengaymoqda. Yangi tahlilchi nimadan boshlashni bilmay qoladi. Ko‘pchilik yangi boshlagan treyderlar hamma narsani ozgina-ozgina sinab ko‘rishni boshlaydilar va bir usulni to‘liq o‘zlashtirmasdan, boshqasiga o‘tib ketadilar. Natijada, har bir vosita yaxshi o‘rganilmaganligi sababli ko‘plab investitsion xatolar va moliyaviy yo‘qotishlar yuz beradi. Oqibatda esa texnik tahlildan ko‘ngil soviydi.

Xulosa

Texnik tahlil bozor o‘zgarishlarini samarali prognoz qilish uchun yetarli darajada xilma-xil vositalarga ega. Kichik taymfreymlar haqida gap ketganda, uning o’rnini bosuvchi instrument mavjud emas. Bunda TT bozorni tahlil qilish usullarini, masalan, grafik patternlar va indikatorlarni uyg‘unlashtirganida eng yuqori samaradorlikni namoyon etadi. Tajribali treyderlar uni yuzaki bo‘lsa-da, fundamental tahlil bilan birgalikda ham qo‘llaydilar. Biroq shuni tushunish kerakki, texnik tahlil umuman olganda deyarli cheksizdir. TT bo‘yicha mutaxassis bo‘lishni va to‘g‘ri tahlil qilishni istagan kishi ko‘p yillik mashaqqatli o‘qish va amaliyotga tayyor bo‘lishi lozim. Bu yerda tez yechim yo‘q. Har holda, men – o‘n besh yillik tajribaga ega treyder va tahlilchi sifatida – uni topa olmadim. Agar buni uddalagan bo‘lsangiz, iltimos, izohlar bo‘limida baham ko‘ring.